iodostępność (inaczej dostępność biologiczna) oznacza szybkość i stopień wchłaniania substancji leczniczej z danej postaci leku (np. tabletki) do krążenia ogólnego. Dostępność biologiczną charakteryzują trzy parametry: dawka wchłonięta do organizmu, wartość maksymalna stężenia i czas, po którym to stężenie zostaje osiągnięte.
Dostępność biologiczną określa się dla leków podawanych:
- doustnie (tabletki, kapsułki, roztwory),
- doodbytniczo (czopki, roztwory),
- przezskórnie (roztwory, plastry transdermalne, żele, maści).
Biodostępność leku w przypadku podania dożylnego wynosi 100%. Gdy droga podania jest pozanaczyniowa (np. doustna), wartość ta zawsze jest niższa. Różnice te powstają m.in. na skutek niecałkowitego wchłaniania leku z przewodu pokarmowego (a także błon śluzowych czy skóry) oraz z efektu tzw. pierwszego przejścia przez wątrobę, gdzie pod wpływem enzymów następuje metabolizm leku. Im jest on szybszy, tym mniejsza jego biodostępność.
Podczas przyjmowania witamin i minerałów mogą wystąpić problemy z wchłanianiem z powodu:
- nieprawidłowej formy chemicznej podanego pierwiastka (np. żelazo wchłania się jako fumaran żelaza. Produkty oparte o tlenek żelaza są bezwartościowe i równoznaczne lizaniu rdzy)
- występowania antagonistów (blokerzy wchłaniania)
- braku synergistów (współpomocnicy wchłaniania).
Na biodostępność witamin mają wpływ następujące czynniki:
- Obecność enzymów
Enzymy katalizują wiele reakcji chemicznych w organizmie. Niektóre enzymy zwiększają absorpcję witamin, inne działają odwrotnie. Po spożyciu posiłku wchłanianie witamin jest zwykle zwiększone poprzez nasilenie wydzielania enzymów i kwasów żółciowych. Jednakże niektóre produkty spożywcze zawierają związki, które hamują przyswajanie witamin, na przykład przez uwolnienie mniejszej ilości witamin lub przez zmniejszenie ich rozpuszczalności. Dla przykładu: inhibitor proteazy (enzymu rozkładającego białka) znajdujący się w niektórych surowych owocach i warzywach może zaburzać wchłanianie witamin. Enzymy, które niszczą lub inaktywują tiaminę (witaminę B1), są obecne w rybach, skorupiakach i innych produktach spożywczych. Zależność ta przyczyniła się do niedoboru witaminy B1 w takich krajach jak Japonia, gdzie konsumpcja tych produktów jest powszechna.
- Konieczność przekształcenia związków
Niektóre witaminy nie występują w pożywieniu w biodostępnych formach. Dla przykładu: ryboflawina (witamina B2) występuje w mleku i jajach, ale w formie związanej z białkiem nośnikowym. Połączenie to znane jest jako fosforan ryboflawiny. By ryboflawina stała się dostępna dla organizmu, związek ten musi zostać przekształcony przez fosfatazę. Proces ten może zostać zaburzony przez stosowanie niektórych leków, których budowa chemiczna jest podobna do ryboflawiny. To powoduje, że biodostępność witaminy B2 maleje.
- Wiek i styl życia
Nasz organizm ma wiele złożonych dróg wchłaniania składników. Część z nich jest delikatna i wrażliwa na różne czynniki związane z wiekiem i stylem życia. Prawidłowy sposób żywienia i zdrowy styl życia mają istotny wpływ na biodostępność witamin i składników mineralnych. Do utrzymania prawidłowego stanu kości ważne znaczenie ma nie tylko prawidłowa podaż wapnia, lecz także witamin B6,C i D, cynku, manganu i miedzi. Obecność w diecie takich składników jak kofeina, fityniany, a także nadmierne spożycie alkoholu i soli kuchennej wpływa na obniżenie biodostępności i przyswajalności wapnia. Organizm osób starszych wymaga dodatkowej troski z uwagi na osłabioną zdolność konwersji i absorpcji witamin i minerałów.
- Wzajemne zależności pomiędzy poszczególnymi witaminami i składnikami mineralnymi
Także pomiędzy samymi witaminami i składnikami istnieje szereg zależności. Podczas gdy jedne wspomagają wzajemnie swoje wchłanianie (działanie synergistyczne), inne negatywnie wpływają na biodostępność (działanie antagonistyczne).
